Día 1 (A Pobra-Ribeira)
O lugar elixido para empezar co percorrido é a vila da Pobra do Caramiñal que a pesar de ser o municipio máis pequeno dos catro sorprenderache con todo o que ten que ofrecer. O percorrido comeza á beira do mar e terminarás na cima máis elevada da vila como é o monte Curota, situada no extremo sur da serra do Barbanza e que dá nome a esta comarca. Posteriormente, a visita continuará ata o próximo municipio de Ribeira onde despedirás o día nun enclave inmellorable como é o faro de Corrubedo.
Na acolledora vila da Pobra do Caramiñal a túa visita empezará no parque de Ou Castelo que como o seu nome indica, estas foron terras onde se asentou un castelo que foi destruído durante as Revoltas Irmandiñas. Aquí te atoparás co cruceiro conmemorativo do roteiro xacobeo do mar de Arousa e río ulla ( Cruceiro da Virxe da Peregrina) que forma parte do Viacrucis do mar de Arousa e Ulla. Representa a relación destas terras coa peregrinaxe a Santiago e narra mediante os seus gravados o traslado dos restos do Apóstolo Santiago.
Antes do século XIX, esta vila estaba divida en dúas poboacións, Ou Caramiñal e A Pobra do Deán. No fuste pódense ver os dous símbolos das dúas localidades como son a planta da caramiña (en referencia á vila do Caramiñal) e a cuncha de vieira (en alusión á Pobra do Deán) e que tras a súa fusión pasou a chamarse A Pobra do Caramiñal.
Moi preto de aquí e facendo alusión ás peregrinacións e ao camiño de Santiago, poderás ver a igrexa de Santiago do Deán coa imaxe do apóstolo Santiago nunha das súas fachadas.
Seguramente te preguntarás pola relación da peregrinaxe con esta comarca, o certo é que foi realmente por estas augas que bañan os municipios do Barbanza-Arousa, por onde se di que entrou a barca de pedra que transportaba o corpo do Apóstolo alá polo ano 44 da nosa era. Mesmo se conserva unha edificación chamada o hospitaliño que servía como lugar para curarse os peregrinos que chegaron a estas terras.
Como vila de tradición mariñeira, poderás ver no mesmo parque e á beira deste cruceiro, a Casa Mariñeira, unha das poucas casas tradicionais e tan ben conservadas que quedan aínda en pé na localidade.
Na zona portuaria, pódese diferenciar entre o porto de descarga de túnidos, considerado o primeiro porto desta categoría en Europa, e o porto onde atracan multitude de barcos, maiormente bateeiros, dada a importancia do cultivo de mexillón nas súas augas.
Foi a partir da segunda metade do século XIX cando se produce unha gran reactivación da industria naval e da industria pesqueira e portuaria, ligado á vangarda do sector conserveiro. Desta última, depende aínda a día de hoxe, a maior parte da economía da zona.
Pódese aínda observar o “barrio dos cataláns”, na zona do Arenal, chamado así porque foron eles os que se asentaron neste emprazamento e sementaron o xerme da industria conserveira na zona. O seu sinal percíbese nos diversos apelidos cataláns que se escoitan a día de hoxe pola vila.
A Pobra tamén é sinónimo de familias fidalgas como o podemos ver representado a través de grandes de pazos que aínda se conservan aínda que a maior parte deles sexan privados. Un exemplo diso, poderalo ver na torre Bermúdez que pregoa a prosperidade de Ou Caramiñal no século XVI e que por herdanza chegou a mans da familia do soado escritor Ramón María do Valle- Inclán, onde residiu. É por iso, que desde o 1981 converteuse na sede do museo do mesmo, onde se exhiben fondos vinculados co dramaturgo.
Sorprenderache ver na súa ornamentada fachada a figura dunha sirena e dun tritón, claros exemplos da relación desta vila, tradicionalmente mariñeira, co mar. Queda co exemplo da sirena porque máis adiante explicarémosche o porqué da mesma e a súa representación en multitude de edificios nobres repartidos por todo o Barbanza.
Marabillarasche coa seguinte proposta que se che presenta a continuación, sentirás engulido pola súa exótica e frondosa vexetación, pola humidade penetrante das súas augas e a multitude de cantos rodados presentes en todo o curso do río. Estamos a falar do río Pedras e das súas piscinas naturais que, se o tempo acompaña, un bo mergullo sempre é ben recibido.
Unha vez observes a contorna que che rodea, igual fáiseche máis crible a lenda sobre este río que narra que San Mauro chegou ao lugar nunha barca de pedra (barca que se identifica cunha roca que aínda se observa ao bordo das piscinas), perseguido polos mouros, pero a providencia dispuxo que segundo o santo ía remontando o río, así o ía enchendo de cantos rodados para obstaculizar o paso aos seus perseguidores.
Agora te dirixirás ao mirador de A Curota a uns 500 m de altura que cando as nubes permíteno, pódese divisar a espectacular estampa que se esconde tras elas. Non é de estrañar que Valle- Inclán tamén quedase prendado de tanta beleza e que se convertese nun lugar recorrente para o escritor, de aí a súa estatua dominando a ría.
Nesta ocasión, a que ves aos teus pés trátase da ría de Arousa, a maior das galegas. Este brazo de mar penetrándose na costa fai que estas augas, máis tranquilas e aptas para o marisco, sexan realmente fértiles. Tanto é así, que podes observar o gran parque de bateas de mexillóns que exerce un gran peso sobre a economía da zona.
As rías, estas formacións xeolóxicas tan representativas de Galicia tamén teñen a súa explicación lendaria, segundo conta a lenda, son o resultado de que Deus pousase as súas mans sobre Galicia unha vez que terminou de crear o mundo.
Como xa se comentou anteriormente, esta ría está intimamente ligada á tradición Xacobea debido a que, segundo o cristianismo, a ría de Arousa foi testemuña do traslado do corpo do Apóstolo Santiago en barca desde o porto de Jaffa (Israel) ata as terras de Padrón, o que se coñece como a “a Traslatio”. Pódesche transportar ao século I d. C e imaxinar esa gran barca de pedra trasladando os restos mortais do Apóstolo entrando pola boca da ría e seguindo o seu camiño ata chegar ao río Ulla e desde aquí proseguindo río arriba ata chegar á actual vila de Padrón.
Pero a ría de Arousa non sempre foi un lugar tranquilo xa que sufriu numerosos ataques ao longo da historia e dado que ademais tratábase da boca entrada por mar ao sepulcro do apóstolo Santiago, convertíana nun punto defensivo contra multitude de ataques marítimos por parte de viquingos, sarracenos, piratas e corsarios máis tarde.
Tamén observarás a Isla de Sálvora, illa de lenda e fantástica historia de onde obterás a resposta á relación da figura da sirena con este territorio. Se visitas a illa, unha das primeiras cousas que verás, será a estatua dunha sirena.
E cal será a explicación á relación de Sálvora con este ser mitológico?
Pois entre varias lendas, unha delas trata sobre o cabaleiro Roldán que chegou a esta illa escapando da batalla de Roncesvalles e foi aquí onde coñeceu a unha misteriosa moza que saía do mar e que resultou ser nin máis nin menos que unha sirena á que este chamou Mariña e coa que tivo un fillo iniciándose así a liñaxe dos Mariño.
Este apelido continúa sendo a día de hoxe bastante común en toda a comarca e no pasado formou parte da nobreza galega. Aínda as súas heráldicas están moi presentes en moitas das fachadas de importantes edificios que salpican toda a comarca.
A visita ao concello de Ribeira empezará en Palmeira, pequeno e acolledor pobo mariñeiro que se estende ao longo do porto, no fondo da súa pequena enseada. Aquí, poderás achegarche ao miradoiro de ou Castelo con vistas a ríaa pero tamén ao propio pobo. Na cima do mesmo, sitúase o monumento ao emigrante que lembra aquela onda de palmeirenses? que tiveron que abandonar estas terras a pesar da abundancia das súas augas.
No seu porto, que aínda conserva case intacta a súa estrutura orixinal do século XVIII, amarran a día de hoxe as súas tradicionais embarcacións como son as dornas e que segundo diversos estudos, sinalan que serían de procedencia viquinga. Foi introducida nas Rías Baixas, probablemente como copia a menor escala do drakar durante as frecuentes invasións viquingas que pretendían asediar Santiago de Compostela na Alta Idade Media.
Hai datos para pensar que anterior ao século XII, o mariñeiro galego soubo adaptar a tecnoloxía nórdica aos seus intereses, creando unha embarcación difícil de superar na súa funcionalidade, facilidade construtiva e economía de materiais, e ata os nosos tempos chegounos co que parecen ser variacións mínimas.
Unha das festas máis coñecidas de Ribeira é precisamente a festa da Dorna. A súa celebración é o 24 de xullo e fai referencia a unha bonita historia que relaciona ao pobo coa súa embarcación máis emblemática. Os seus principios naceron cun carácter solidario para recadar fondos para entregar a aquelas familias máis humildes para proporcionarlles un medio de ingresos a través da pesca.
Outro interesante miradoiro é o coñecido como a Pedra dá Ra desde onde poderás atisbar a entrada da boca da ría e todo o conxunto que conforma o Parque Natural de Corrubedo. Destaca a Duna de Corrubedo, as súas lagoas de Carregal e Vixán e a máis coñecida das súas praias como é a Praia do Vilar.
A relación co Apóstolo Santiago volve aflorar. Ademais de estar a ver a entrada da boca da ría por onde navegaría a barca do Apóstolo, conta a lenda que o mesmo, atravesou co seu cabalo a enseada de Corrubedo nun espectacular salto que ía desde o monte da Cidá (a escasos metros do miradoiro) ata Corrubedo, quedando as súas pisadas gravadas nas pedras. A día de hoxe coñécese unha dela como a pedra de Santiago.
Pero quizais a lenda máis universal asociada ao parque natural sexa a que o relaciona coa cidade de Valverde, tamén coñecida como a “Atlántida Galega”. Segundo esta, baixo a lagoa de Carregal estaría mergullada a cidade de Valverde. Relatan as xentes do lugar que nun día claro aínda se poden ver no fondo da lagoa trábelas das casas e as argollas de bronce onde amarrábanse antigamente os barcos.
Outros tamén asocian a duna á cidade de Valverde e que esta puido quedar sepultada por area no canto de ser asolagada.
Desde aquí vólvese a divisar novamente a illa de Sálvora, onde xurdiu o amor entre unha sirena e un cabaleiro pero foi nela tamén onde tivo lugar tamén un tráxico suceso coñecido como o “ Titánic galego”.
Antes de poñer punto e final á nosa travesía, outra gran icona de Ribeira é o dolmen de Axeitos, monumento megalítico que cos seus case 6.000 anos de antigüidade, segue en pé para transmitirnos a día de hoxe a cultura do noso antepasado prehistórico.
Como saberás, a mitoloxía galega é moi extensa e existen multitude de lendas asociadas a todo tipo de restos arqueolóxicos xa sexan petróglifos, dolmens/dólmenes ou castros e onde uns seres mitológicos chamados mouros e mouras que viven debaixo da terra e posúen grandes tesouros e riquezas, sempre adoitan ser os protagonistas das mesmas. De feito este dolmen tamén se coñece co nome de “A pedra do Mouro”.
Xa como colofón final, achegase ata o faro de Corrubedo para gozar dun indeleble atardecer, será a mellor forma de finalizar o día.
Cando o mundo da navegación decidiu ir máis aló e non guiarse só pola navegación de cabotaxe, naceu a necesidade da creación de sinais de iluminación que fixesen reconocibles as costas, nacendo así os faros. A palabra faro provén de Pharo, unha illa situada en fronte á cidade de Alejandía, onde se construíu unha das setes marabillas do Mundo Antigo como foi o faro de Alexandría construído en ano 279 a. C
O noveno en iluminar as costas galegas foi o faro de Corrubedo en 1853. A súa localización sorprenderache e comprenderás porqué fíxose tan necesario dada a complexidade desta costa Atlántica, onde se daban numerosos naufraxios. Aínda que ás veces tamén resultou ser un tanto traizoeiro xa que, a descoordinación con outros faros como o de Fisterra, o das illas Cíes ou Sálvora deu lugar a algunha que outra confusión, como sucedeu seguramente no caso do naufraxio do transatlántico Santa Isabel fronte á illa de Sálvora coñecido como o “Titanic Gallego”. Suceso fixo que se cambiase a luz branca que emitía ata o momento o faro de Corrubedo por unha luz vermella, o que lle valeu para que o denominasen “o faro comunista”.
Este suceso tivo lugar o día 2 de xaneiro de 1921 cando o vapor- correo Santa Isabel naufragou a escasos metros da illa. É curioso o dato que esta mesma embarcación fose construída pensando no fatídico destino que sufrira o Titánic pola mesma época, a fin de evitar traxedia similar pero o temporal que sacudía as costas galegas non perdoou e o suceso saldouse con máis de 200 mortos.
Ese día, os habitantes de Sálvora saíron coas súas humildes embarcacións, as dornas, ao rescate dos náufragos, conseguindo rescatar a máis de medio centenar de sobreviventes. Neste caso as heroínas foron tres mulleres que conseguiron salvar as vidas destas persoas, gañándose o nome das heroínas de Sálvora e ás que se lles puxo o seu nome aos hórreos que a día de hoxe consérvanse na illa.
Agora que xa sabes unha chea sobre o parque natural só queda que che achegues a visitar o seu gran duna de Corrubedo que cos seus cos seus 20 metros de altura e máis dun quilómetro de lonxitude non deixará a ninguén indiferente.
Como segundo dise, en Corrubedo, unha vez posto o sol aínda resta unha hora máis de luz, dispoñerás de tempo suficiente para recrearche deste embravecido e hipnótico panorama.